Introductie Kennisclips Nederlandse Taal en Cultuur

In deze serie kennisclips maak je kennis met de Utrechtse Neerlandistiek. Welke actuele vraagstukken bestuderen Neerlandici aan de Universiteit Utrecht? Waarom is het zo interessant om onderzoek te doen naar de Nederlandse taal en cultuur? En hoe kan dit onderzoek bijdragen aan het oplossen van uitdagingen die spelen in onze maatschappij? Je maakt niet alleen kennis met onderzoekers, maar ook met alumni: ex-studenten van de opleiding Nederlandse Taal en Cultuur. Zij laten je zien waar ze zich in hun dagelijkse werk mee bezighouden en met welke kennis en vaardigheden zij zich kunnen onderscheiden van mensen die zijn opgeleid in een ander vakgebied. In deze introductie krijg je een kijkje achter de schermen van het radioprogramma De Taalstaat op NPO 1. Radiomaker Frits Spits heeft Nederlands gestudeerd en vertelt je over zijn liefde voor de Nederlandse taal.

Kennisclip 1: Hoe zit het Nederlands als systeem in elkaar?

In het Nederlands taalgebied worden vele talen en dialecten gesproken. En zelfs binnen het Standaardnederlands bestaat variatie: niet iedereen gebruikt dezelfde klanken, woorden, en grammatica. Taalkundigen brengen met behulp van systematische interviews en digitale hulpmiddelen die variatie in kaart. Vervolgens gaan ze op zoek naar wetmatigheden: welke patronen zien we in de verschillen tussen talen en dialecten? Waar liggen de grenzen van taalvariatie: wat is er níet mogelijk en hoe kunnen we dat verklaren? Kunnen we dezelfde systematiek zien in variatie door de tijd heen, oftewel taalverandering?

Kennisclip 2: De medische bijsluiter versimpelen: kan dat wel en hoe dan?

Kan je een moeilijke tekst versimpelen zonder dat dit ten koste gaat van de inhoud? In Utrecht houden Neerlandici zich bezig met de complexiteit van verschillende tekstsoorten, zoals de geneesmiddelenbijsluiter. In deze kennisclip laten experts je zien hoe bijsluiters kunnen verschillen in complexiteit. Dit doen ze aan de hand van een speciale tool die in Utrecht is ontwikkeld voor het analyseren van teksten. In taal- en communicatieonderzoek kunnen moderne technologische toepassingen je namelijk helpen te achterhalen welke stijlkenmerken een tekst meer of minder begrijpelijk maken. Dit onderzoek is ook maatschappelijk relevant: stijladviezen helpen redacteurs bij het gebruiksvriendelijker maken van informatie, bijvoorbeeld voor patiënten.

Kennisclip 3: Wat is goede taal en wie bepaalt dat?

Wat is goed Nederlands en wie bepaalt dat? In deze kennisclip laten Neerlandici je zien dat regels die van bovenaf worden opgelegd, bijvoorbeeld door de Van Dale of de docent Nederlands, lang niet altijd een goede weerspiegeling zijn van de taalwerkelijkheid. Het idee van ‘goed Nederlands’ verandert voortdurend naarmate de context of het tekstgenre verschuift. Taalgebruikers kunnen zich aan officiële taalregels onttrekken of de taalnorm mee sturen, en dat zie je bijvoorbeeld in jongerentaal of in creatieve teksten van rappers of toneelschrijvers. Daarom onderzoeken Neerlandici niet wat goed Nederlands is, maar hoe taalgebruikers de Nederlandse taal inzetten – in heden en verleden, en in zowel gesproken taal als literatuur en liedkunst.

Kennisclip 4: Zijn er grenzen aan wat je kunt zeggen in Nederland?

In Nederland kan er veel als het gaat om het geven van je mening, maar zijn er ook grenzen aan wat je ‘frank en vrij’ kunt schrijven in Nederlandse populaire en literaire teksten? De manier waarop Nederlanders omgaan met de vrijheid van meningsuiting, zegt veel over de Nederlandse cultuur en de Nederlandse identiteit. In deze kennisclip bekijken we hoe hedendaagse Nederlandstalige rappers de grenzen opzoeken van wat ze kunnen zeggen. We plaatsen hun rapteksten tegen de achtergrond van onder andere de Nederlandse protestsong van de jaren ’60 tot het Wilhelmus. Kenmerkend lijkt dat men zich ook frank en vrij tegen het wettelijk gezag kan keren in dergelijke liederen. Tot slot kijken we of vrijheid van meningsuiting in dergelijke teksten wel een typisch Nederlands verschijnsel is, of misschien eerder gebonden is aan bepaalde tekstsoorten die (in ieder geval tegenwoordig) overal ter wereld geschreven kunnen worden.

Kennisclip 5: Hoe kunnen we het beste omgaan met meertaligheid?

Hoe kunnen we het beste omgaan met meertaligheid? In deze kennisclip zie je hoe talige diversiteit en identiteit met elkaar verbonden zijn. Situaties waarin twee of meer talen naast elkaar bestaan, staan hierbij centraal. Twee talen kunnen naast elkaar bestaan in de samenleving, maar ook binnen een individu dat meerdere talen beheerst. In het eerste deel van deze kennisclip gaat het vooral over het Nederlands en over hoe daarin ‘elementen van buiten’ een rol kunnen spelen, in samenhang met identiteit. Het tweede deel van de kennisclip laat zien dat meertaligheid op verschillende manieren benut kan worden, bijvoorbeeld in het onderwijs. Je maakt kennis met het concept ‘luistertaal’ en je ontdekt dat betekenisvolle communicatie ook mogelijk is wanneer je elkaars taal niet spreekt, maar wel begrijpt.

Kennisclip 6: Kan je door het bestuderen van literatuur de samenleving beter begrijpen?

Kan je door het bestuderen van literatuur de samenleving beter begrijpen? In deze kennisclip laten onderzoekers je zien dat de samenleving op allerlei manieren doorwerkt in literatuur. Juist daarom is literatuur zo’n interessant onderzoeksobject: literatuur is niet alleen een spiegel op de samenleving, die sociale verhoudingen reflecteert, maar ook een platform waarop allerlei debatten worden uitgevochten. Literatuuronderzoek leert ons bijvoorbeeld patronen te ontdekken in de diversiteit van romanpersonages, en die te vergelijken met patronen in de samenleving. Tegenwoordig kan literatuuronderzoek ook met behulp van de computer worden gedaan. Digitale toepassingen, zoals crowdsourcing en text mining, maken het mogelijk om op een grotere, vergelijkende schaal te werken en uitspraken te doen over meerdere romans.